Mae newid yn yr hinsawdd yn peri nifer o fygythiadau difrifol i'n planed, ac mae'n peryglu ansefydlogi sut mae cymdeithasau ac economïau yn cael eu trefnu. O fygythiadau trychinebus i systemau bwyd byd-eang, iechyd , bioamrywiaeth a seilwaith, os na ymdrinnir ag achosion newid yn yr hinsawdd wrth eu gwraidd, bydd hyn yn effeithio'n sylfaenol ar gymunedau a busnesau ledled y byd. A chyda newid yn yr hinsawdd daw'r bygythiad o aflonyddwch economaidd difrifol yn lleol, yn genedlaethol ac yn fyd-eang. Mae hyn yn ei dro yn gofyn am ymateb unedig ar bob lefel o lywodraeth.
Gyrwyr polisi byd-eang ar gyfer sero net
Ar lefel fyd-eang, mae'r angen i leihau allyriadau carbon yn cael ei gydnabod gan Gytundeb Paris, ac mae'r DU yn un o 195 o lofnodwyr a fabwysiadodd y Cytundeb yn 2015. Roedd hwn yn gam cyntaf sylweddol tuag at ymdrech fyd-eang i fynd i'r afael â newid yn yr hinsawdd. Mae mentrau a chyfarwyddebau byd-eang eraill wedi dilyn. Yn fwyaf nodedig Nodau Datblygu Cynaliadwy'r Cenhedloedd Unedig (SDGs). Dyma 17 nod byd-eang a fabwysiadwyd gan y Cenhedloedd Unedig sy'n cydnabod bod yn rhaid i ddatblygiad gydbwyso blaenoriaethau economaidd, cymdeithasol ac amgylcheddol i ddiogelu ein planed a dyfodol y cenedlaethau nesaf. Yn 2015, ymunodd y DU â phob gwlad arall yn y byd i ymrwymo i ymrwymiad i gyflawni'r 17 SDG erbyn 2030. Mae cefnogi swyddi newydd yn y sector ynni adnewyddadwy, gwella gwytnwch cymunedol, a chefnogi twf gwyrdd wrth leihau faint o allyriadau nwyon tŷ gwydr ar raddfa genedlaethol yn flaenoriaethau a nodwyd gan y Nodau Datblygu Cynaliadwy.
Ffordd y Deyrnas Unedig i Sero net
Nid yw ffordd y DU at sero net yn un hawdd ac mae angen newidiadau strwythurol mawr i'r ffordd yr ydym yn rhyngweithio â'r byd o'n cwmpas. Bydd camau gweithredu ar lefel gymunedol neu unigol ond yn effeithiol os cânt eu harwain gan bolisïau a strategaethau ar lefelau cenedlaethol a byd-eang, sy'n helpu i strwythuro'r "normal newydd."
Yn 2022, asesodd yr adroddiad Mesur Up 2.0 sut mae'r DU yn perfformio yn erbyn y Nodau Datblygu Cynaliadwy. Mae hyn yn adlewyrchu canfyddiadau Rhanddeiliaid y DU ar gyfer Datblygu Cynaliadwy (UKSSD) a gynhaliodd astudiaeth yn 2018, gan weithio'n agos gyda Rhwydwaith Compact Byd-eang y Cenhedloedd Unedig y DU. Mae canfyddiadau'r adroddiad yn dangos, er bod cynnydd wedi'i wneud mewn rhai meysydd, yn enwedig cyflwyno'r brechlyn yn llwyddiannus yn dilyn pandemig Covid-19 a'r cynnydd da o ran mynd i'r afael â gwastraff bwyd, mae llawer i'w wneud o hyd.
Ers 2018 mae'r DU wedi gwneud cynnydd da o ran cynyddu maint a chwmpas ei hymateb i newid yn yr hinsawdd, yn enwedig wrth ddatblygu strategaeth sero net gynhwysfawr a gosod targed sero net sy'n rhwymo'n gyfreithiol. Mae targed Llywodraeth y DU i leihau allyriadau nwyon tŷ gwydr i sero net erbyn 2050 wedi'i ymgorffori yn y gyfraith gan Ddeddf Newid Hinsawdd (2008), a ddiweddarwyd yn 2019 yn dilyn Cytundeb Paris. Mae gan Gymru y Cynllun Sero Net sy'n rhannu uchelgais y DU o allyriadau sero net erbyn 2050 (Rheoliadau Newid Hinsawdd (Cymru) 2021). Nod Llywodraeth yr Alban yw cyflawni allyriadau sero net erbyn 2045 (Deddf Newid Hinsawdd (Yr Alban) 2019).
Mae gan bob sector gynlluniau a strategaethau sector-benodol ar gyfer gosod mapiau ffordd i gyflawni datgarboneiddio a sero net sy'n benodol i'r sector. Mae rhai enghreifftiau'n cynnwys Morwrol 2050: Llywio Cynllun y Dyfodol ar gyfer y diwydiant llongau a phorthladdoedd, Strategaeth Gwres ac Adeiladau ar gyfer y sectorau tai ac adeiladu, Darparu Gwasanaeth Iechyd Gwladol Sero Net (Lloegr) a Strategaeth Ddatgarboneiddio GIG Cymru ar gyfer iechyd y cyhoedd, a Powering Up Britain: Net Zero Growth Plan sy'n nodi strategaeth diogelwch ynni genedlaethol.
Trawsnewidiad Cyfiawn - y cydadwaith rhwngcynlluniau sero net a chefnogi twf economaiddteg achynaliadwy
Y nod ar gyfer trosglwyddiad cyfiawn ddylai fod datblygu prosesau i bontio i economi sero net, tra'n sicrhau bod unrhyw effeithiau cymdeithasol ac economaidd yn deg, yn enwedig i gymunedau bregus y gallai'r newidiadau hyn effeithio arnynt. Gelwir hyn yn "drawsnewidiad cyfiawn" ac mae'n hanfodol er mwyn sicrhau datblygu cynaliadwy a diogelu'r dyfodol am genedlaethau i ddod. Er mwyn cefnogi hyn, mae'n rhaid i gynlluniau sero net y DU gefnogi twf economaidd teg a chynaliadwy.
Felly, mae angen cynlluniostrategol gofalus i sicrhau nadoes unrhywunigolion na chymunedauyn caeleu gadaelar ôlwrth drosglwyddoi seronet. Hebbolisïau ar waith i gefnogitrosglwyddiad cyfiawn, gallgael effeithiautrychinebus ar eincymdeithas a rhwystrocynnydd i sicrhautwf cynaliadwy.
Ledled y DU, maegweithgareddau wedi bodyn myndrhagddynt i ddatblygu pontiofel rhywbeth sy'n hanfodol i bolisi.Er enghraifft, ar ddiwedd2022 –Mawrth 2023, cynhalioddLlywodraeth Cymru ymgynghoriad i gasglu tystiolaeth i ddatblygu Fframwaith PontioCyfiawn i Gymru, ermwyn llywiollwybr datgarboneiddio Cymru isero net.Yn Lloegr,mae'ndebygol y byddgweithgareddau polisi arlefel ranbarthol yn gosod dim ondpontio fel rhano'r agendaLevelling Up. MaeDeddf Gwerth Cymdeithasol 2014 yn Lloegr hefyd ynfframwaith cyfreithiol defnyddiolar gyfergyrru twfeconomaidd lleol tega chynaliadwy,sydd hefydyn cefnogicaffael cynaliadwy ileihau allyriadau carbon.
Ond sut allwn ni sicrhau bod y prosiectau a'r mentrau sy'n cefnogi'r gyrwyr polisi hyn yn cyflawni'r effeithiau cymdeithasol, economaidd ac amgylcheddol y maen nhw'n eu nodi?
Pwysigrwydd hanfodol gwerthuso'r hyn sy'n gweithio wrth gefnogi trawsnewidiad cyfiawn.
Gall rôl gwerthusopolisi ac arferionhelpu inodi'r polisïau a'rprosesau mwyaf effeithiol ar gyfer datgarboneiddio gweithgareddau ar drawsystod eango sectorau.Mae Wavehillwedi chwaraerhan weithredolwrth werthusopolisïau, mentrau a rhaglenni ar lefel leol, ranbarthol a chenedlaethol sy'n anelu at symud y nodwydd yn y llwybr atsero netar drawsnifer owahanol sectorau, gangynnwys tai, technolegcarbon isel, amaethyddiaeth, iechyd, diwylliant athreftadaeth.
Gall gwerthuso polisïau helpu i gefnoginewid strwythurola nodi pa moreffeithiol y gweithredwydpolisïau sero netyn ogystalâ nodimeysydd lle gellireu gwella.Mae hyn yn helpui gefnogidatblygiad y modelaumwyaf effeithiolar gyfercyflawni'r polisïau hyn.
Maegwerthusoymyriadauacarferionhefydynchwaraerhanhanfodolwrthddeall rhwystrau i newidanodi'rmathauogymhellionsyddeuhangenioresgynyrhwystrauhyn.Maenodi pa ymyriadausy'nllwyddiannus, a pharaisyddddim, yn cyfrannuatluniodiffiniadauoarfergorauarlefelleol, a deallpafodelaucyflenwillwyddiannus(asut)ygellir eu graddio neueuhailadrodd